ဘူမိေဗဒ

ဘူမိေဗဒ (Geology, from Greek: γη, gê, "earth"; and λόγος, logos, "speech" lit. ေျမႀကီး အေၾကာင္းေျပာျခင္း) သည္ ကမၻာေျမႀကီးရွိ ဓာတ္ဝတၱဳ အဆိုင္အခဲႏွင့္ ၄င္းတို႔၏ ပါဝင္မွုမ်ားကို ေလ့လာေသာ သိပၸံဘာသာရပ္ ျဖစ္သည္။ ေက်ာက္တုံး၊ ေျမႀကီး၊ ေက်ာက္မ်က္ ရတနာတို႔ကို ေလ့လာေသာ ဘူမိေဗဒသည္ ပါဝင္ေပါင္းစပ္မွု အခ်ိဳးအစား၊ ပုံသ႑ာန္၊ ႐ုပ္သေဘာ၊ သမိုင္းေၾကာင္းႏွင့္ ကမၻာႀကီးအား ပုံထုခဲ့ေသာ ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေလ့လာသည္။ ကမၻာေျမႀကီး ကိုေလ့လာေသာသိပၸံပညာ လည္း ျဖစ္သည္။ ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္ မ်ားက ကမၻာ၏ သက္တမ္းကို ႏွစ္ေထာင္ေပါင္း ၄.၆ သန္း ရွိၿပီဟု ခန႔္မွန္းၿပီး ကမၻာ၏ အခြံျဖစ္ေသာ ေက်ာက္လႊာသည္ အပိုင္းပိုင္း အစစေသာ tectonic platesမ်ား ျဖင့္ဖြဲ႕တည္ထားၿပီး ေရြ႕ရွားလ်က္ရွိသည္။ ဘူမိေဗဒပညာရွင္မ်ားသည္ ကမၻာ၏ သယံဇာတမ်ားျဖစ္သည့္ ေရနံ၊ ေက်ာက္မီးေသြး၊ သတၱဳမ်ားျဖစ္ေသာ သံ၊ ေၾကးနီ၊ ယူေရနီရမ္ကို ရွာေဖြေဖၚထုတ္သည္။ ထို႔အျပင္ စီးပြားေရးအရ အေရးပါေသာ ေက်ာက္မ်က္ ရတနာမ်ား၊ မီးခံေက်ာက္၊ ေက်ာက္ပြ(perlite)၊ မိုက္ကာ၊ ဖိုစဖိတ္(phosphates)၊ ဇီယိုလိုက္(zeolites)၊ အိုးေျမ(clay)၊ သလင္းေက်ာက္ႏွင့္ စီလီကာတို႔ကိုလည္း ရွာသည္။ ဘူမိေဗဒသည္ ၿမိဳ႕ျပ အင္ဂ်င္နီယာ၊ soil mechanics၊ ဟိုက္ဒယိုလိုဂ်ီ၊ ပတ္ဝင္းက်င္ အင္ဂ်င္နီယာႏွင့္ ဘူမိပေယာဂေဗဒ (geohazards) တို႔တြင္ လည္း အေရးပါသည္။ ဘူမိေဗဒဆိုသည္မွာ အဂၤလိပ္လို ” geology “ ျဖစ္ပါသည္။ geo = the earth , logy = study Geology is the study of the earth. ဘူမိေဗဒဆိုသည္မွာ ကမၻာေျမႀကီးကို ေလ့လာေသာ ဘာသာရပ္ျဖစ္သည္။ ကမၻာေျမႀကီး၏ မည္သည့္ အစိတ္အပိုင္း မ်ားကို ေလ့လာၾကသည္ကို ေဖာ္ျပရေသာ္ ေအာက္ပါကဲ့သို႔ ျဖစ္ေပသည္။ (၁) The origin and age of the earth .ကမၻာေျမႀကီး၏ မူလအစႏွင့္သက္တမ္းကို ေလ့လာရန္၊ (၂) The internal structure and composition of the earth .ကမၻာ့အတြင္းပိုင္းအေနအထားႏွင့္ ဖြဲ႕စည္းပုံကို ေလ့လာရန္၊ (၃) The chemical composition of the rock and their genese .ကမၻာေျမႀကီးကို ဖြဲ႕စည္းထားေသာ ေက်ာက္မ်ား၏ ဓာတ္ဖြဲ႕စည္းပုံႏွင့္၎တို႔၏ျဖစ္ေပၚလာပုံ၊ (၄) The primary and secondary structure of the rock formed.ျဖစ္ေပၚလာေသာ ေက်ာက္မ်ား၏ မူလျဖစ္ အေနအထားႏွင့္ ေနာက္ျဖစ္အေနအထား၊ (၅) The economic mineral deposits and their genese . စီးပြားေရးတြင္ အေရးပါေသာ တြင္းထြက္သိုက္မ်ားႏွင့္ ၎တို႔ျဖစ္ေပၚလာပုံ၊ (၆) The study of the ever changing morphology of the earth’s surface , and the natural forces and processes that cause an unstable phenomenon of the earth’s interior .ကမၻာ့မ်က္ႏွာျပင္၏ ဘူမိ႐ုပ္သြင္ထာ၀ရ ေျပာင္းလဲမွုႏွင့္ သဘာ၀တရား၏ ျပဳလုပ္မွု ျဖစ္စဥ္မ်ားေၾကာင့္ ကမၻာ့အတြင္းပိုင္း၏ မတည္ျမဲေသာ ထူးျခားဆန္းၾကယ္သည့္ အသြင္မ်ား၊ (၇) The geologists history of the earth .ကမၻာႀကီး၏ ဘူမိသမိုင္းေၾကာင္းကို ေလ့လာရန္၊ အထက္ပါအခ်က္ (ရ) ခ်က္ျဖင့္ ကမၻာေျမႀကီးကို ဘူမိေဗဒပညာရွင္ (geologists) မ်ားက ေလ့လာၾကေပသည္ ။ ၎လုပ္ငန္းမ်ားမွာ_ သဘာ၀ေလာင္စာရရွိေရး၊ န်ဴကလီးယားေလာင္စာရရွိေရး၊ အသုံးဝင္ေသာ သတၱဳရိုင္းရရွိေရး၊ စက္မွုကုန္ၾကမ္းသုံး တြင္းထြက္ရရွိေရး၊ ေဆာက္လုပ္ေရးပစၥည္းမ်ား ရရွိေရး၊ အလွဆင္ေက်ာက္ရရွိေရး၊ ေရေကာင္းေရသန႔္ရရွိေရး၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ရရွိေရး၊ ဆည္ေျမာင္း ၊ တာတမံ ၊ တူးေျမာင္း ၊ တိုက္တာအိုးအိမ္ ၊ လမ္းတံတားေဖာက္ရန္ စသည္တို႔အတြက္ ေနရာေကာင္းရရွိေရး၊ သဘာ၀အႏၲရာယ္မ်ားျဖစ္ေသာ မီးေတာင္ေပါက္ကြဲမွုမ်ား ၊ ေရႀကီးလႊမ္းမိုးမွုမ်ား ၊ ေျမလႊာျပတ္ေရႊ႕မွုမ်ား၊ ငလ်င္ လွုပ္ခတ္မွုမ်ားကို ခန႔္မွန္းေပးရန္ စသည့္လုပ္ငန္းႀကီး (၁၀)ရပ္ကို မိမိတို႔၏ တတ္သိေသာပညာျဖင့္ စြမ္းစြမ္းတမံ ေဖာ္ထုတ္၍ လူသားအက်ိဳးထမ္းေဆာင္ရေပမည္။ ဘူမိေဗဒဘာသာရပ္သည္ သဘာ၀သိပၸံ (natural science) ဘာသာရပ္ျဖစ္သည္ ။ ၎ဘာသာရပ္သည္ Physics, Chemistry, Mathematics, Biology, Botany, Geography အစရွိေသာ ဘာသာမ်ားရပ္မ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္ေနေသာ ဘာသာရပ္ျဖစ္သည္။ ဘူမိေဗဒ (Geology) ဘာသာရပ္၏ ဘာသာရပ္ခြဲမ်ားကို ေဖာ္ျပရေသာ္… Mineralogy (တြင္းထြက္မ်ားကို ေလ့လာေသာဘာသာရပ္) Petrology (ေက်ာက္ပညာကို ေလ့လာေသာဘာသာရပ္) Economic geology (စီးပြားျဖစ္ ဘူမိေဗဒ) Structural geology (အေနအထား ဘူမိေဗဒ) Geomophology ( ဘူမိ႐ုပ္သြင္ ) Stratigraphy ( တရာေဗဒ ) Paleontology (ေက်ာက္ျဖစ္႐ုပ္ႂကြင္း ) Geochronology ( ဘူမိအခ်ိန္ကို ေလ့လာေသာ ဘာသာရပ္ ) Paleobotany ( အတိတ္ ႐ုကၡေဗဒ ) Paleozoology ( အတိတ္ သတၱေဗဒ ) Mining geology ( သတၱဳတြင္း ဘူမိေဗဒ ) Geochemisty ( ဘူမိဓာတုေဗဒ ) စသည့္ ဘာသာရပ္ခြဲမ်ား ျဖစ္ေပသည္ ။ ေက်ာက္ျဖစ္႐ုပ္ႂကြင္းပါဝင္ေနသည့္ ေက်ာက္တုံး ဘူမိေဗဒဘာသာရပ္သည္ သဘာ၀သိပၸံဘာသာရပ္ျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ ကမၻာေျမႀကီး၏ သဘာ၀တရားမ်ားကို ေခတ္အဆက္ဆက္ ေဖာ္ထုတ္ရေပမည္။ ဘူမိသိပၸံပညာရပ္မ်ား ဘူမိေဗဒႏွင့္ အျခားသဘာ၀သိပၸံပညာရပ္မ်ား၏ ဆက္စပ္မွုကို တိုးခ်ဲ႕ေလ့လာခဲ့ၾက၍- ဘူမိဓာတုေဗဒ (Geochemistry)၊ ဘူမိ႐ူပေဗဒ (Geophysics)၊ ဇလဘူမိေဗဒ (Hydrogeology)၊ အင္ဂ်င္နီယာဘူမိေဗဒ (Engineering Geology)၊ ပတ္ဝန္းက်င္ေရးရာ ဘူမိေဗဒ (Environmental Geology)၊ အဏၰဝါဘူမိေဗဒ (Marine Geology) စသည့္ ဘူမိသိပၸံပညာရပ္ခြဲမ်ား ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ေက်ာက္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေလ့လာေသာပညာ ပထဝီေျမႀကီး တစ္ခုလုံးကို ေလ့လာရေသာ က်ယ္ဝန္းနက္နဲသည့္ ပညာရပ္ျဖစ္၍၊ နီးစပ္ရာသေဘာတူ ဘာသာရပ္ခြဲ မ်ားစြာပါဝင္သည္။ ဘူမိေဗဒကို စံနစ္တက် ေလ့လာျခင္းသည္ ႏွစ္ ၂ဝဝ ပင္ မျပည့္တတ္ေသးေသာ္လည္း ေက်ာက္အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေပၚရပုံ၊ ေတာင္မ်ား ေပၚေပါက္လာ ပုံစေသာ ေမးခြန္းမ်ားကို ဘူမိေဗဒပညာရပ္က ေျဖရွင္းေပးနိုင္သည္။ ဘူမိေဗဒပညာဟူသည္ ပထဝီ ေျမႀကီးကို ေလ့လာေသာ ပညာပင္ျဖစ္၏။ ကမၻာဦးအစ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း သန္း ၄၅ဝဝ မွ မ်က္ေမွာက္ေခတ္အထိ ကမၻာေျမ ႀကီးအတြင္းအျပင္ရွိေသာ ေက်ာက္ အမ်ိဳးမ်ိဳး၏ သေဘာ၊ ေပၚေပါက္ပုံ၊ ေျပာင္းလဲပုံ အစရွိသည္တို႔ကို ေလ့လာျခင္းပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ကာလအားျဖင့္ ႏွစ္ေပါင္း သန္း ၄၅ဝဝ အတြင္း ျဖစ္ရပ္မ်ားအျပင္၊ ေလ့လာဖြယ္ရာ ဝတၳဳပစၥည္းမ်ားမွာလည္း ကမၻာတစ္ခုလုံး၏ အတြင္းအျပင္ရွိ ပထဝီေျမႀကီးတစ္ခုလုံး ျဖစ္ေလရာ၊ အလြန္မွပင္ က်ယ္ဝန္းနက္နဲလွ၏။ ဤသို႔ က်ယ္ဝန္းနက္နဲမွုေၾကာင့္လည္း ဘူမိေဗဒပညာရပ္တြင္ အျခား သိပၸံပညာမ်ားနည္းတူ ဘာသာရပ္ခြဲမ်ား စိတ္ပိုင္းကာ အေသး စိတ္ ေလ့လာမွုမ်ား ျပဳလုပ္ၾကေလသည္။ဘူမိေဗဒပညာရပ္၏ ဘာသာရပ္ခြဲမ်ားကား ေအာက္ပါအတိုင္းပင္ ျဖစ္၏။ သ႐ူပ္ဘူမိေဗဒ သည္ ကမၻာပထဝီေျမႀကီး၏ အတြင္း အျပင္ရွိ ႐ုပ္ဝ•ုပစၥည္းမ်ား၏ ေပၚေပါက္ပုံ၊ ေျပာင္းလဲပုံ၊ ေၾကမြပ်က္စီးပုံစေသာ လုပ္ငန္းအသီးအသီးကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤပညာရပ္တြင္ပင္ အဏၰဝ ေဗဒသည္ ပင္လယ္ သမုဒၵရာထုကို လည္းေကာင္း၊ ငလ်င္ပညာ ( ဘူကမၸေဗဒ ) သည္ ေျမငလ်င္ကို လည္းေကာင္း ထပ္မံ၍ အေသးစိတ္ ေလ့လာၾကသည္။ ေနထားဘူမိေဗဒသည္ ဖိအား၊ တြန္းအား၊ ကန္အား၊ ဒဏ္အားစေသာ အားအသီးအသီးတို႔၏ ဒဏ္ေၾကာင့္ေပၚေပါက္ လာေသာ ေက်ာက္လႊာေက်ာက္စိုင္တို႔၏ ေနထားကို ေလ့လာ ျခင္းျဖစ္သည္။ ဒိုင္နမစ္ဘူမိေဗဒ၊ တက္တိုးနစ္စေသာ ပညာ ရပ္ခြဲမ်ားသည္ ေနထာဘူမိေဗဒတြင္ ပါဝင္ၾကသည္။ ခနိဇေဗဒသည္ ခနိဇမ်ား၏ ဓာတုျဒပ္တည္ေဆာက္ပုံ၊ သြင္ျပင္၊ မူလအစရွိေသာ ခနိဇ၏ သဘာဝကို ေလ့လာေသာ ပညာျဖစ္သည္။ ေသလေဗဒ ဟူသည္မွာ ခနိဇမ်ားစုေပါင္း တည္ေဆာက္ထားေသာ ေက်ာက္မ်ားကို ေလ့လာေသာ ပညာ ပင္ျဖစ္၏။ ဘူမိေဗဒသေဘာအားျဖင့္ မာသည္ ေပ်ာ့သည္ မတူ၊ ကမၻာ့အေပၚယံ ေျမလႊာတြင္ ရွိသေရြ႕ေျမတၳဳ ပစၥည္းအားလုံးကို ေက်ာက္ဟုပင္ ေခၚဆိုသည္။ ေက်ာက္မ်ား သည္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ မီးသင့္ေက်ာက္၊ အနည္က်ေက်ာက္ ႏွင့္ သြင္ျပင္ေက်ာက္ဟူ၍ ၃ မ်ိဳးရွိေပရာ ေသလေဗဒပညာ တြင္လည္း ဤေက်ာက္ ၃ မ်ိဳးကို အႏုစိတ္ ေလ့လာေသာ ဘာသာစိတ္မ်ား ရွိေလသည္။ နိခါတကေဗဒ ( ႐ုပ္ႂကြင္းေက်ာက္ပညာ ) သည္ ႐ုပ္ႂကြင္းေက်ာက္မ်ားကို ေလ့လာေသာပညာျဖစ္၏။ ႐ုပ္ႂကြင္း ေက်ာက္မ်ားသည္ အတိတ္တြင္ ေနထိုင္ခဲ့ေသာ သက္ရွိဝတၳဳ ပစၥည္းမ်ား၏ အႂကြင္းအက်န္မ်ား ျဖစ္ေလရာ၊ ယင္းတို႔ကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ထိုေခတ္၏ အေျခအေနကို သိသာနိုင္သည္။ ႐ုပ္ႂကြင္းေက်ာက္မ်ားသည္ ေက်ာက္လႊာမ်ား၏ သက္တမ္းကို စူးစမ္းရာတြင္လည္း အထူးအသုံးဝင္သည္။ နိခါတကေဗဒတြင္ သစ္႐ုပ္ႂကြင္း ေက်ာက္မ်ားကို ေလ့လာေသာ ပုရာ႐ုကၡေဗဒ၊ သတၱဝါ႐ုပ္ႂကြင္း ေက်ာက္မ်ားကို ေလ့လာေသာ ပုရာပါဏ ေဗဒ၊ အလြန္ေသးငယ္ေသာ ႐ုပ္ႂကြင္းေက်ာက္မ်ားကို ေလ့လာ ေသာ အႏုနိခါတကေဗဒဟူ၍ ဘာသာစိတ္မ်ား ရွိျပန္ေလ သည္။ ထရေဗဒကိုမူကား အျခားဘာသာရပ္ခြဲမ်ား၏ အတိတ္ သမိုင္းကို ေလ့လာျခင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားက သမိုင္းဘူမိေဗဒဟူ၍လည္း ေခၚသည္။ ေဘာဂဘူမိေဗဒ ဘာသာရပ္ခြဲမွာမူ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ ၏ စီးပြားေရး သေဘာေလ့လာမွု ျဖစ္သည္။ ေဘာဂအင္အား၏ အေျခခံကုန္ၾကမ္းမ်ားျဖစ္ေသာ သတၱဳမ်ား၊ မဟုတ္ေသာ အျခား ခနိဇမ်ား၊ ေလာင္စာမ်ား စသည္တို႔၏ သဘာဝႏွင့္ စီးပြားေရး အရ ထုတ္လုပ္နိုင္မွုကို ေလ့လာေသာ ပညာျဖစ္ေလသည္။ အင္ဂ်င္နီယာဘူမိေဗဒသည္ အင္ဂ်င္နီယာ တည္ေဆာက္မွု လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ လိုအပ္ေသာ ဘူမိေဗဒ ပညာ ရပ္ပင္ျဖစ္သည္။ ေရေလွာင္ကန္မ်ား၊ တမံမ်ား၊ တံတားမ်ား၊ ဥမင္မ်ား ေဖာက္လုပ္ရာဝယ္ ေျမအေနအထားကို ေလ့လာ၍ မည္သို႔ေဆာက္သင့္သည္ဟု ႀကံဆရေသာ ပညာမွာ အင္ဂ်င္နီယာဘူမိေဗဒပင္ ျဖစ္၏။ လူ႔ေလာ ကတြင္ အိမ္တြင္း သုံးရန္ႏွင့္ စက္မွုလုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ ေရအေျမာက္အျမား လိုအပ္ေလရာ၊ ေရစိမ့္လႊာ၊ ေရေအာင္းေက်ာက္ စသည္တို႔ကို ေလ့လာ၍ ေရရနိုင္ေသာ ေက်ာက္လႊာကို ရွာေဖြရေသာ ဇလေဗဒ (ဥဒကေဗဒ) သည္ အင္ဂ်င္နီယာ ဘူမိေဗဒ၏ အစိတ္အပိုင္း တစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ဘူမိေဗဒပညာရပ္သည္ ဓာတုေဗဒ၊ ႐ူပေဗဒတို႔ကဲ့သို႔ အေျခခံသိပၸံ ပညာမဟုတ္ဘဲ၊ ပထဝီေျမႀကီးကို ယင္းအေျခခံ သိပၸံပညာ၏ နည္းစနစ္သေဘာမ်ား အသုံးျပဳကာ ေလ့လာထား ျခင္းျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ဘူမိေဗဒသည္ အျခားသိပၸံပညာမ်ား ႏွင့္ ဆက္သြယ္မွု မွီခိုမွုရွိသည္။ ပုံစံအားျဖင့္ နိခါတကေဗဒ သည္ ပါဏေဗဒႏွင့္ ဆက္သြယ္ေနကာ၊ ခနိဇေဗဒႏွင့္ ေသလ ေဗဒသည္ ဓာတုေဗဒႏွင့္ ႐ူပေဗဒတိ့ႏွင့္ကင္း၍ မတည္နိုင္ေခ်။ ေနထားဘူမိ ေဗဒသည္ ဘူမိေဗဒပုစၧာမ်ားကို သခၤ်ာနည္းျဖင့္ ေျဖရွင္းျခင္းသာ ျဖစ္ေလသည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္တြင္မွ ေပၚေပါက္ထြန္းကားလာ၍၊ ဘူမိေဗဒႏွင့္ ႏႊယ္ေနေသာ ဘာသာရပ္မ်ားမွာ ဘူမိ ႐ူပေဗဒႏွင့္ ဘူမိဓာတုေဗဒတို႔ျဖစ္ၾကသည္။ ဘူမိ႐ူပေဗဒပညာသည္ ျဒဗ္ ဆြဲအား၊ သံလိုက္အား၊ လၽွပ္စစ္တုံ႔ခံမွုႏွင့္ ငလ်င္လွိုင္းတို႔ကို အသုံးျပဳကာ ပထဝီေျမႀကီး ( အထူးသျဖင့္ အတြင္းပိုင္း ) ကို ေလ့လာေသာ ပညာျဖစ္သည္။ ( ဘူမိ႐ူပေဗဒ။) ဘူမိဓာတုေဗဒ ပညာသည္ကား ကမၻာ့အေပၚယံ ေျမလႊာ၏ ဓာတုျဒဗ္သေဘာကို ေလ့လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ယင္းပညာတြင္ ေနာက္ဆုံးထြန္းကားလာေသာ ေလ့လာမွုမွာ ေျမဆီလႊာတြင္ ပါရွိေသာ ဓာတုျဒဗ္ကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ေျမေအာက္တြင္ မည္သို႔ေသာ အက်ိဳးျပဳ သတၱဳသိုက္ရွိနိုင္မည္ကို စူးစမ္းျခင္းပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဘူမိေဗဒကို ေလ့လာရာတြင္ နည္း ၂ သြယ္ရွိသည္။ ပထမနည္းမွာ သိပၸံပညာသေဘာ သက္ သက္ ျဖစ္ကာ ပထဝီေျမႀကီး၏ သေဘာေနထား အတိတ္သမိုင္းကို ေလ့လာျခင္းျဖစ္၍၊ ဒုတိယနည္းကာ ဤပညာရပ္ကို အသုံး ျပဳကာ စီးပြားေရး ရွုေထာင့္မွ ေလ့လာျခင္းပင္ျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ မည္သည့္နည္းျဖင့္ ေလ့လာေစကာမူ အေျခခံမွာ ဘူမိေဗဒ ေျမပုံျဖစ္၍ ယင္းကို ကြင္းဆင္းဘူမိေဗဒ ပညာျဖင့္ ေရးဆြဲ ရေလသည္။ ဘူမိေဗဒကို ဥေရာပသမိုင္း ေခါမ (ဂရိ) ေခတ္၊ ေရာမေခတ္တို႔တြင္ပင္ ေလ့လာမွုရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရေသာ္လည္း စနစ္တက် ေလ့လာမွုမွာ ႏွစ္ ၂ဝဝ ပင္ မျပည့္ေသးေခ်။ ေခါမေခတ္ပညာရွိ အယ္ရစၥတိုတယ္သည္ ငလ်င္လွုပ္ျခင္းကို ကမၻာပထဝီေျမအတြင္းရွိ ဝါေယာဓာတ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚသည္ဟု ယူဆခဲ့၏။ ၁၆ ရာစုႏွစ္တြင္ ေရာမပန္းခ်ီေက်ာ္ကဝိလီယိုနာဒို ဒါဗင္းခ်ိက ပင္လယ္ခ႐ုမ်ားရွိရာ လက္ရွိကုန္းျမင့္မ်ားသည္ တစ္ႀကိမ္က ပင္လယ္ေအာက္တြင္ ရွိခဲ့၍ ေနာက္မွ ေျမျမင့္ တက္လာခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္ဟု ေတြးယူခဲ့ဖူးေလသည္။ ေခတ္သစ္ဘူမိေဗဒကိုကား ၁၇၉၅ ခုႏွစ္တြင္ စေကာ့ လူမ်ိဳး ဂ်ိမ္းဟတ္တန္ ျပဳစုေသာ ကမၻာပထဝီ ေျမနိယာမ စာအုပ္မွ စတင္ခဲ့သည္ဟု ယူဆရေပမည္။ ဂ်ိမ္းဟတ္တန္သည္ ပစၥဳပၸန္သည္ အတိတ္၏ ေသာ့ ခ်က္ျဖစ္သည္ ဟူေသာ ယူနီေဖာ္နီေတးရီးယန္း အယူအဆျဖင့္ ဘူမိေဗဒ၏ အေျခခံ အယူအဆကို အုတ္ျမစ္ ခ်ခဲ့သူ ျဖစ္ေလသည္။ ၁၈၁၅ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳး ဝီလ်ံစမစ္သည္ အဂၤလန္ျပည္ႏွင့္ ေဝလျပည္၏ ဘူမိေဗဒေျမပုံကို ေရးဆြဲ တင္ျပကာ ႐ုပ္ႂကြင္းေက်ာက္မ်ားျဖင့္ ေက်ာက္စဥ္ကို စူးစမ္း၍၊ ဘူမိအတိတ္ကာလကို သမိုင္းသဖြယ္ ေလ့လာနိုင္ေၾကာင္းျဖင့္ ထေရေဗဒအေျခခံ သဘာကို တီထြင္ႀကံဆခဲ့သည္။ ယင္းတို႔၏ အယူအဆမ်ားကို ဆာ ခ်ားလိုင္းယဲက ပိုမိုခိုင္ျမဲျပန႔္ပြားေစ ျခင္းျဖင့္ ဘူမိေဗဒပညာသည္ ဥေရာပတိုက္ အေနာက္ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ စတင္တည္ျမဲခဲ့သည္။ ဂ်ိမ္းဟတ္တန္ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ေလာက္တြင္ ဥေရာပ တိုက္၌လည္း ဘူမိေဗဒပညာသည္ ထြန္းကားလ်က္ ရွိ၏။ ထိုေခတ္တြင္ ေက်ာ္ၾကားသူမွာ ဂ်ာမန္လူမ်ိဳး ပါေမာကၡအဗ ရာဟမ္ ေဂါ့တေလာ့ဗာနာျဖစ္သည္။ ဗာနာသည္ မီးသင့္ ေက်ာက္အပါအဝင္ ေက်ာက္မ်ားအားလုံး၏ မူလသည္ အာေပါ ဓာတ္ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟူေသာ နက္ပကၽြန္းအယူအဆကို ဦးေဆာင္ခဲ့သူျဖစ္၏။ ဤအယူအဆသည္ မွားယြင္းေသာ အယူအဆျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ ၁၉ ရာစုႏွစ္ဦးတြင္ပင္ ယုံၾကည္ သူ မရွိေတာ့ေခ်။ ျပင္သစ္နိုင္ငံတြင္ကား ဘူမိယုဂ္ကုန္ဆုံး တိုင္းပင္ ကပ္ေဆးကာ သတၱဝါမ်ား ေသေၾကပ်က္စီး၍ ယုဂ္သစ္တြင္ သတၱဝါသစ္မ်ား ဖန္ဆင္းခဲ့သည္ ဟူေသာ ကပ္ေဆးေျပာင္းလဲျခင္း အယူအဆကို တီထြင္ခဲ့သူ ေဇာ့မၻက္ ေလအိုပို ကူဗီေယးသည္ ထိုေခတ္တြင္ ထင္ရွားခဲ့ေလသည္။ ၁၉ ရာစုႏွစ္တြင္မူကား မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ဘူမိေဗဒ အယူအဆအမ်ားပင္ စတင္ေပၚေပါက္လာခဲ့ၿပီးလၽွင္၊ ဘူမိေဗဒ ပညာ ေလ့လာမွုသည္လည္း ဥေရာပတိုက္တြင္သာ မကေတာ့ ဘဲ၊ ေျမာက္အေမရိကတိုက္၊ 0x100သစေၾတးလီး ယားတိုက္ႏွင့္ အာရွတိုက္တို႔သို႔ျပန႔္ပြားလာခဲ့၏။ ၁၉ ရာစုႏွစ္ ေႏွာင္းပိုင္း ႏွင့္ ၂ဝ ရာစုႏွစ္တြင္မူကား အာဖရိက တိုက္သို႔ပါ ျပန႔္ပြား သြားေလသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္မူ ဘူမိေဗဒေလ့လာမွုသည္ ျမန္မာ မင္းမ်ားလက္ထက္က ေက်ာက္မ်က္ရတနာ အကဲျဖတ္ နိုင္ရန္ အတြက္သာ အဓိကရွိခဲ့၍ သိပၸံပညာတစ္ရပ္ အေနျဖင့္ ပညာ သက္သက္ ေလ့လာမွုကား မရွိခဲ့ေပ။ ဘူမိေဗဒ မွတ္တမ္း အေနျဖင့္ အေစာဆုံး ေတြ႕ရွိရေသာ မွတ္တမ္းမွာ ၁၅၉၉ ခုႏွစ္ တြင္ ေရးသားခဲ့ေသာ ရပ္ဖစ္၏ ခရီးသြား မွတ္တမ္းျဖစ္၏။ ထိုမွတ္တမ္းတြင္ တနသၤာရီ ကမ္းရိုးတန္းဘက္တြင္ ေတြ႕ရွိ ေသာ သံျဖဴအေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္ကို ေတြ႕ရွိရသည္။ ေရွးမွတ္တမ္းမ်ားအနက္ ၁၇၉၉ ခုႏွစ္ ထုတ္ဟီရမ္ေကာက္စ၏ အမရပူရၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းျဖင့္ ဆန္တက္ေသာ ခရီးသြားမွတ္တမ္းတြင္ ေရနံေခ်ာင္း ေရနံတြင္းမ်ားအေၾကာင္း ေရးသား ထားခ်က္သည္လည္း စိတ္ဝင္စားဖြယ္ ေကာင္းေပ သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ဘူမိေဗဒေလ့လာမွု သမိုင္းကို စိစစ္ ၾကည့္ေသာ္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲမ်ားႏွင့္ အထူး ဆက္စပ္ေန ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရသည္။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲၿပီးတိုင္း အဂၤလိပ္ မစ္ရွင္တစ္ဖြဲ႕လာရိုးရွိေလရာ ထိုအဖြဲ႕တိုင္းပင္ ဘူမိေဗဒစူးစမ္းေလ့လာမွုမ်ား ျပဳလုပ္ေလ့ရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရွိ ရေလသည္။ ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲအၿပီးတြင္ လာေရာက္ ေသာ ေဂ်ကေရာဖို႔မစ္ရွင္ အဖြဲ႕မွ ေကာက္ယူခဲ့သည့္ ဘူမိေဗဒ စံမ်ားကို လန္ဒန္ဘူမိေဗဒ ေတာ္ဝင္အသင္းႀကီး၏ ဥကၠ႒ျဖစ္ခဲ့ ဖူးသူ ဝီလ်ံဗတ္ကလန္က ေလ့လာခဲ့၍ ဒုတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲအၿပီး လာေသာ ဆာဟင္နရီယူး မစ္ရွင္အဖြဲ႕တြင္ကား ဘူမိေဗဒပညာရွင္ တီအိုလဒမ္ ပါဝင္ခဲ့ရာ၊ ယင္းတို႔၏ ဘူမိေဗဒ မွတ္တမ္းမ်ားသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ ဘူမိေဗဒ ေလ့လာ ရာတြင္ မွတ္တိုင္မ်ားပင္ ျဖစ္ၾကေပသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ ဘူမိေဗဒကိုေလ့လာ စူးစမ္းသူမ်ားသည္ ၄ မ်ိဳး ၄ စားရွိသည္။ ယင္းတို႔မွာ အစိုးရ ဘူမိေဗဒတိုင္းတာ ေရးဌာန၊ ေရနံႏွင့္ သတၱဳတြင္း ကုမၸဏီမ်ား၊ တကၠသိုလ္ႏွင့္ ပုဂၢလိက ေလ့လာသူမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ အစိုးရဘူမိေဗဒတိုင္းတာ ေရးဌာနသည္ ဘူမိေဗဒတိုင္းတာေလ့လာေရး လုပ္ငန္းကို အခ်ိန္ျပည့္ လုပ္သူမ်ားျဖစ္၍ လုပ္ငန္းအတြင္ဆုံး ျဖစ္သည္။ ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲအၿပီးတြင္ အဂၤလိပ္ တို႔က ရခိုင္ႏွင့္ တနသၤာရီကမ္းေျမာင္ေဒသကို သိမ္းယူ ခဲ့ေသာ္လည္း၊ ထိုကာလတြင္ အိႏၵိယျပည္၌ ဘူမိေဗဒ တိုင္းတာေရး ဌာနဟူ၍ မဖြင့္လွစ္ရေသးေခ်။ ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲအၿပီး ကာလတြင္မွ ထိုဌာနစတင္ ဖြင့္လွစ္ခဲ့ၿပီးလၽွင္ ရခိုင္ကမ္းရိုးတန္းရွိ ရႊံ့မီးေတာင္မ်ားႏွင့္ တနသၤာရီ ကမ္းရိုးတန္းရွိ သံျဖဴသတၱဳသိုက္မ်ားကို ေလ့လာ သည္။ ၁၉၇ဝ ျပည့္ႏွစ္ေလာက္ေရာက္သာ အခါတြင္မူ ေအာက္ျမန္မာျပည္ကိုပါ ေလ့လာၾကေလသည္။ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္တြင္ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံပါ က်ရွုံးေသာ အခါတြင္မူ အိႏၵိယ ဘူမိေဗဒ တိုင္းတာေရးဌာနသည္ ျမန္မာ ျပည္အဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕သီးသန႔္ေလ့လာရန္ စီစဥ္ခဲ့သည္။ ထိုစဥ္က အထူးေလ့လာခဲ့ေသာ ေဒသမ်ားမွာ ေရနံေျမႏွင့္ ပတၱျမားနယ္ ေျမတို႔ျဖစ္၏။ ေနာင္တြင္ ရွမ္းျပည္၊ အထက္ျမန္မာျပည္ႏွင့္ ေျမလတ္ပိုင္း၊ တနသၤာရီ စေသာ ေဒသမ်ားတြင္ စံနစ္တက် ဘူမိေဗဒ သေဘာအားျဖင့္ တိုင္းတာေလ့လာမွုမ်ား ျပဳလုပ္ သည္။ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာျပည္သည္ ၉၁ ဌာန အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရ အိႏၵိယျပည္ႏွင့္ ခြဲခြာလိုက္ေသာေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္ ဘူမိေဗဒ ဌာနဟူ၍ သီးျခားဌာနတစ္ခု တည္ ေထာင္ခဲ့၏။ သို႔ေသာ္ ထိုဌာနသည္ အိႏၵိယ ဘူမိေဗဒ တိုင္းတာေရးဌာန၏ ဌာနခြဲမၽွ သာ ျဖစ္ကာ၊ ေလ့လာေရး လုပ္ငန္းအားလုံးကို ပင္မဌာနႏွင့္ ပူးတြဲေဆာင္ရြက္ခဲ့ရ ေလသည္။ ျမန္မာျပည္ ဘူမိေဗဒကို ေလ့လာရာတြင္ တိုင္းတာေရးဌာန အေနျဖင့္ ေက်ာ္ၾကားသူမ်ားမွာ တီအိပ္ခ် ဒီလာတု ( ရွမ္းျပည္ ေျမာက္ပိုင္း )၊ အက္ဒြင္ပတ္စကို ( ေနာင္တြင္ ဆာဘြဲ႕ရသည္ ) ( ျမန္မာ့ ေရနံအင္အား )၊ ေဂ်ေကာ့ဂင္ဗေရာင္း ( ေဘာ္တြင္း၊ ရွမ္းျပည္ေျမာက္ပိုင္းႏွင့္ ေတာင္ပိုင္း၊ တနသၤာရီေဒသ )၊ ဂ်ီဒီပီေကာ့တာ ( ေျမလတ္ )၊ အီးအယ္ဂ်ီကလက္ ( ခရီေတးရွပ္ေက်ာက္စဥ္စု၊ ျမန္မာနိုင္ငံ သံျဖဴႏွင့္ တန္စတင္၊ သရက္မင္းဘူး ) တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ ေရနံကုမၸဏီမ်ားအနက္ ဘီအိုစီ ေရနံကုမၸဏီသည္ ဘူမိေဗဒေလ့လာရာတြင္ အတတ္ႂကြဆုံးျဖစ္၏။ ေရနံထြက္ ေသာ တတိယကပ္ေက်ာက္မ်ားရွိရာ ျမန္မာျပည္ အလယ္ပိုင္း ခ်ိဳင့္ဝွမ္းကို ဘီအိုစီေရနံကုမၸဏီသည္ အေသးစိတ္ေလ့လာခဲ့ ၏။ တတိယကပ္အတြင္း ျဖစ္ေပၚခဲ့ေသာ ေက်ာက္စဥ္မ်ားကို ခြဲျခားရာ၌ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္က တင္ျပခဲ့ေသာ ဘီအိုစီ ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္မ်ား၏ အယူအဆကို ယခုအခါ အားလုံးကပင္ လက္ခံၾကသည္။ ဘီအိုစီ ေရနံကုမၸဏီ ဘူမိေဗဒပညာရွင္မ်ား အနက္ ထင္ရွားသူမ်ားမွာ ဂ်ီဒဗ်ဴလက္ပါး၊ အက္ဖအီအင္း၊ စီေအဆန္ဆမ္ႏွင့္ အိပ္ခ်၊ အာ၊ တိန္းရွတို႔ျဖစ္ၾက၏။ အင္ဒိုဘားမား ေရနံကုမၸဏီေခၚ အိုင္ဘီပီေရနံကုမၸဏီတြင္ ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္မ်ား ရွိေသာ္လည္း ေက်ာ္ၾကားမွုမရွိလွေခ်။ တီအိုေမာရစ္ တစ္ဦးသာလၽွင္ ျမန္မာ့ ေက်ာက္ေခတ္ကိရိယာ မ်ားကို ေလ့လာျခင္းတြင္ ထင္ေပၚခဲ့ေလသည္။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္အေနျဖင့္မူ ၁၉၂၃ ခုႏွစ္တြင္ ပါေမာကၡ အယ္ဒတ္ဒေလ စတမ့္ကို စတင္ခန႔္ထားခဲ့ရာမွ ဘူမိေဗဒဌာန စတင္ေပါက္ဖြားခဲ့၏။ စစ္ႀကိဳေခတ္ တစ္ ေလၽွာက္လုံးတြင္ တကၠသိုလ္ဘူမိေဗဒဌာနသည္ ဌာနငယ္ တစ္ရပ္ အျဖစ္ႏွင့္သာ ရွိခဲ့သည္။ ပါေမာကၡစတမ့္သည္ ရိုးမေရနံကုမၸဏီတြင္ ေခတၱထမ္းရြက္ခဲ့ဖူးရာမွ ျမန္မာ နိုင္ငံ၏ တတိယကပ္ေက်ာက္မ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ အေရးပါေသာ အေျခခံ အယူအဆမ်ားကို ထုတ္ေဖာ္ခဲ့သူ ျဖစ္၏။ ၁၉၃ဝ ျပည့္ႏွစ္မတိုင္မီ တကၠသိုလ္ကထိက ျဖစ္ခဲ့ဖူးသူ အိပ္ခ်အယ္ ခ်စ္ဗားသည္ ထိုေခတ္အထိ ေလ့လာၿပီးသမၽွေသာ ဘူမိေဗဒ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို စုေပါင္းကာ ျမန္မာနိုင္ငံ ဘူမိေဗဒႏွင့္ ျမန္မာနိုင္ငံ ဓာတ္သတၱဳ အရင္းအျမစ္မ်ား ဟူေသာ စာအုပ္ ၂ အုပ္ကို ျပဳစုခဲ့သူျဖစ္ေလသည္။ ပုဂၢလိက ေလ့လာသူမ်ားအနက္ ၁၉ ရာစု ႏွစ္ဦးပိုင္း တြင္ တနသၤာရီ ကမ္းေျမ|ာင္ေဒသရွိ ေက်ာက္မ်ားႏွင့္ ဓာတ္ သတၱဳမ်ားကို ေလ့လာခဲ့သူ အက္ဖ ေမဆြန္သည္ ထင္ရွား၏။ ထိုပုဂၢိဳလ္ႀကီးသည္ ျမန္မာဓာတ္သတၱဳ အေခၚ အေဝၚမ်ာကို လည္း သိပၸံအမည္မ်ားအရ စာရင္းျပဳလုပ္သြားခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ၁၉ ရာစုႏွစ္အလယ္ပိုင္းတြင္ အီ၊ အို၊ ရိုင္ေလ၏ ေလ့လာမွု မ်ားကို ေတြ႕ရွိရ၏။ ၂ဝ ရာစုႏွစ္တြင္ကား ဒုတိယ ကမၻာစစ္ ႀကီး မတိုင္မီႏွစ္မ်ားအတြင္း၌ အေမရိကန္ ယထာဘူတ အသင္းႏွင့္ အေမရိကန္ သဘာဝသမိုင္း ျပတိုက္ႀကီးက ႀကီးမွူး ေသာ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ စူးစမ္းေလ့လာေရး အဖြဲ႕သည္စိတ္ဝင္ စားဖြယ္ ေလ့လာမွုမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ အဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္မွာ ဟဲလမတ္ဒါ တာရားျဖစ္၍၊ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ပီကင္းလူႏွင့္ ဂ်ာဗားလူ ေပၚေပါက္ရာ တ႐ုတ္နိုင္ငံႏွင့္ အေရွ႕အိႏၵိယကၽြန္းစု ( ယခုအေခၚ အင္ဒိုနီးရွာနိုင္ငံ ) အၾကားရွိ ျမန္မာျပည္တြင္ ေရွးဦးလူမ်ား ရွိနိုင္ေကာင္းေသာေၾကာင့္ စူးစမ္းရွာေဖြ နိုင္ရန္ လာေရာက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုအဖြဲ႕သည္ ေက်ာက္ေခတ္ လူရိုးမ်ား မေတြ႕ရွိခဲ့ေသာ္လည္း အထက္ျမန္မာ ျပည္တြင္ ေက်ာက္ေခတ္လူသုံးပစၥည္းမ်ား ေတြ႕ရွိခဲ့ျခင္းကို မွီျငမ္းျပဳကာ ျမန္မာ့ေက်ာက္ေခတ္လူကို အညာ သီယန္ ဟူ၍ပင္ မွည့္ေခၚသြားခဲ့ေလသည္။ (ေဒါက္တာ ဦးညီညီ) [၁] ကိုးကား ↑ ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ အတြဲ(၈) Last updated March 8, 2013 Content is available under CC BY-SA 3.0 unless otherwise noted